Η χρήση του οξυγόνου από τον οργανισμό μας για την παραγωγή ενέργειας οδηγεί στην παραγωγή ελεύθερων ριζών ή παραπροϊόντων του οξυγόνου, γεγονός που οδηγεί με τη σειρά του στην καταστροφή των κυττάρων του σώματος, των ιστών αλλά και του DNA. Περιβαλλοντικοί παράγοντες επίσης, όπως ο καπνός του τσιγάρου και το υπεριώδες φως, μπορεί να προκαλέσουν την παραγωγή ελεύθερων ριζών στο οργανισμό. Με την πάροδο του χρόνου η κατάσταση αυτή μπορεί να οδηγήσει σε εμφάνιση προβλημάτων υγείας όπως για παράδειγμα καρκίνο, παθήσεις της καρδιάς και των αρτηριών, καταρράκτη, ηλιακή εκφύλιση της ωχράς κηλίδας, σακχαρώδη διαβήτη, νόσο Alzheimer (AD) και ορισμένες αλλοιώσεις που συμβαίνουν με το πέρασμα της ηλικίας.

Τα αντιοξειδωτικά είναι ουσίες οι οποίες επιβραδύνουν ή αποτρέπουν σε σημαντικό βαθμό τη διαδικασία της οξείδωσης, τη διαδικασία της καταστροφής που προέρχεται από την επαφή με το οξυγόνο, καθώς επίσης προστατεύουν ή επιδιορθώνουν τη φθορά των κυττάρων του σώματος. Μπορούν ακόμη και να βελτιώσουν την άμυνα του οργανισμού και να μειώσουν τον κίνδυνο για μολύνσεις και κάποιους τύπους καρκίνων. Τέτοιες ουσίες είναι οι βιταμίνες, τα μέταλλα, τα καροτενοειδή και οι πολυφαινόλες που βρίσκονται σε μια ποικιλία τροφίμων.

Συγκεκριμένα αντιοξειδωτικά που εξουδετερώνουν τις ελεύθερες ρίζες είναι η β-καροτίνη και τα άλλα καροτενοειδή, η βιταμίνη C και η βιταμίνη Ε. Επιπλέον, αντιοξειδωτική δράση έχουν ορισμένα ένζυμα που περιέχουν ίχνη μετάλλων (σεληνίου, χαλκού, ψευδαργύρου, και μαγνησίου), όπως και κάποια φυτοθρεπτικά συστατικά.

Τι είναι όμως η νόσος Alzheimer και πως σχετίζεται με την διατροφή;

Η νόσος Alzheimer είναι η πιο συχνή μορφή άνοιας σε άτομα τρίτης ηλικίας. Αποτελεί μια προοδευτική εκφυλιστική νόσο του νευρικού συστήματος η οποία συνοδεύεται από σύγχυση, διαταραχή της προσωπικότητας και της συμπεριφοράς και διαταραγμένη κρίση. Η νόσος, επίσης, μπορεί να συνοδεύεται και από διαταραχή της διατροφικής συμπεριφοράς και σοβαρή απώλεια βάρους.

Οι ελεύθερες ρίζες επηρεάζουν τόσο τη δομή όσο και τη λειτουργία των νευρικών κυττάρων και συμβάλλουν σε ένα ευρύ φάσμα νευροεκφυλιστικών ασθενειών, συμπεριλαμβανομένης της νόσου Alzheimer, όπου η οξειδωτική βλάβη έχει βασικό ρόλο στην απώλεια νευρώνων και στην εξέλιξη της άνοιας. Αυτές οι ελεύθερες ρίζες μπορούν να οξειδώσουν πρωτεΐνες, λιπίδια και DNA επηρεάζοντας διάφορες σημαντικές μεταβολικές διεργασίες στα νευρωνικά κύτταρα.

Μπορούν, ακόμη, να ενεργοποιήσουν την έκφραση προφλεγμονώδων δεικτών, όπως NFκB και κυτοκίνες, που συμβάλλουν στην αναγνώριση των κατεστραμμένων κυττάρων. Η εκκαθάριση των τοξικών ειδών και η εξισορρόπηση της οξείδωσης είναι απαραίτητη για την φυσιολογική λειτουργία των κυττάρων. Η συσσώρευση οξειδωτικού στρες είναι ένα σημαντικό γεγονός κατά τη διάρκεια της νόσου που επιδεινώνεται καθώς η ασθένεια εξελίσσεται. O σχηματισμός των ελευθέρων ριζών μπορεί να συμβεί στους νευρώνες από πολλούς παράγοντες, συμπεριλαμβανομένων των δυσλειτουργιών των μιτοχονδρίων, της αυτοφαγίας, της διαταραχής της ομοιόστασης λιπιδίων, του σχηματισμού λιποφουσκίνης και της οξειδωτικής βλάβης που προκαλείται από το πεπτίδιο Αβ (πεπτίδιο που απαντάται συχνά στον εγκέφαλο ασθενών με AD).

‘’Διατηρήστε μια υγιεινή διατροφή.’’
Ορισμένα στοιχεία δείχνουν ότι μια μεσογειακή δίαιτα μπορεί να μειώσει τον κίνδυνο εμφάνισης της νόσου. Αυτή η διατροφή περιλαμβάνει λίγο κόκκινο κρέας και τονίζει:

• τρόφιμα ολικής αλέσεως
• φρούτα και λαχανικά
• ψάρια και οστρακοειδή
• ξηρούς καρπούς
• ελαιόλαδο
• άλλα υγιή λίπη

Υπάρχουν μελέτες που δείχνουν ότι τα αντιοξειδωτικά μπορεί να επηρεάσουν τις αλλαγές που σχετίζονται με την ηλικία στον εγκέφαλο. Τα μούρα έχουν αποδειχθεί ότι βελτιώνουν τη γνωστική λειτουργία σε αρουραίους και ποντίκια, τόσο σε ζώα που γερνούν κανονικά όσο και σε εκείνα που έχουν αναπτύξει AD. Οι τύποι μούρων που μπορούν να βοηθήσουν περιλαμβάνουν τα βατόμουρα, τις φράουλες και τα cranberries. Μια άλλη μελέτη εξέτασε την κουρκουμίνη, το κιτρινωπό μπαχαρικό που χρησιμοποιείται στο κάρυ. Είναι ένα ισχυρό αντιοξειδωτικό και έχει αποδειχθεί ότι καταστέλλει τη συσσώρευση επιβλαβών αμυλοειδών πλακών στον εγκέφαλο τρωκτικών.

Ορισμένες μελέτες δείχνουν θετική επίδραση της χορήγησης βιταμίνης Ε και C στην εμφάνιση της νόσου, όπως και των ω-3 λιπαρών οξέων. Η βιταμίνη C λειτουργεί σε συνεργασία με την βιταμίνη Ε για την εξουδετέρωση των ελεύθερων ριζών και πιοσυγκεκριμένα, είναι απαραίτητη για τη βιοσύνθεση κολλαγόνου, καρνιτίνης και νευροδιαβιβαστών.

Σημαντική, τέλος, είναι και η μείωση της ομοκυστεΐνης, ένα αμινοξύ που αποτελεί δομικό στοιχείο της πρωτεΐνης και πρόσφατες μελέτες δείχνουν ότι τα υψηλά επίπεδα της στο αίμα αποτελούν παράγοντα κινδύνου για AD, για αγγειακή άνοια και γνωστική δυσλειτουργία. Τροφές με υψηλή περιεκτικότητα σε φυλλικό/φολικό οξύ (βιταμίνη Β9) και άλλες βιταμίνες του συμπλέγματος Β όπως Β12 και Β6, έχουν αποδειχθεί ότι μειώνουν τα επίπεδα της ομοκυστεΐνης. Παρ’ όλα αυτά είναι ακόμη άγνωστο εάν η αύξηση αυτών των βιταμινών παρέχει προστατευτική δράση για την AD.

Πηγές
Dhakal, S., Kushairi, N., Phan, C. W., Adhikari, B., Sabaratnam, V., &Macreadie, I. (2019). Dietary Polyphenols: A Multifactorial Strategy to Target Alzheimer’s Disease. International Journal of Molecular Sciences, 20(20), 5090.

Jiang, T., Sun, Q., & Chen, S. (2016). Oxidative stress: A major pathogenesis and potential therapeutic target of antioxidative agents in Parkinson’s disease and Alzheimer’s disease. Progress in Neurobiology, 147, 1–19. Healthline (2016) Alzheimer’s Disease Prevention.

Lien Ai Pham-Huy, Hua He, and Chuong Pham-Huy. (2008). Free Radicals, Antioxidants in Disease and Health.

Roberta Larson Duyff, Ειρήνη Π. Κοΐδου. Εγχειρίδιο Τροφίμων και Διατροφής της Αμερικανικής Διαιτητικής Εταιρείας, Εκδόσεις «σοφία» 2014: Θεσσαλονίκη.

Ζαμπέλας Α.(2011) Κλινική διαιτολογία & διατροφή με στοιχεία παθολογίας, Broken Hill Publishers LTD: Cyprus.