Πολλές φορές θα έχετε ακούσει τον όρο “μεταβολικό σύνδρομο (ΜΣ)”, χωρίς να γνωρίζετε στην ουσία περί τίνος πρόκειται. Οι περισσότεροι νομίζουν ότι αποτελεί ένα σύνδρομο, μια νόσο… Στην πραγματικότητα, όμως, όταν χρησιμοποιούμε τον όρο αυτόν εννοούμε ένα σύνολο από μεταβολικές διαταραχές στον ανθρώπινο οργανισμό που οφείλονται κυρίως στην αντίσταση στην ινσουλίνη και σχετίζονται με αυξημένο καρδιαγγειακό κίνδυνο. Η ινσουλίνη είναι μία ορμόνη που παράγεται από τα β-κύτταρα του παγκρέατος και συμβάλλει στη μείωση των επιπέδων γλυκόζης στον ορό. Σε περίπτωση που υπάρχει αντίσταση στη δράση της, είναι πιθανόν να εμφανιστεί μια σειρά από διαταραχές. Με βάση τους φορείς American Heart Association, International Atherosclerosis Society, International Diabetes Federation σε μια προσπάθεια για κοινή απόδοση του όρου, οι διαταραχές που συνιστούν το μεταβολικό σύνδρομο είναι τουλάχιστον 3 από τις παρακάτω ¹.

• Αυξημένη περιφέρεια μέσης : Για τους άντρες θεωρείται > 102cm και για τις γυναίκες > 88cm. Οι τιμές διαφέρουν ανάλογα με τη χώρα και τον πληθυσμό.
• Αυξημένα τριγλυκερίδια ή φαρμακευτική αγωγή για τη μείωσή τους : >150mg/dl.
• Μειωμένη HDL ή φαρμακευτική αγωγή για αύξησή της : <40 mg/dl για άντρες και <50 mg/dl για γυναίκες.
• Αυξημένη αρτηριακή πίεση ή αντιυπερτασική αγωγή : συστολική >130mmHg ή/και διαστολική >85mmHg.
• Αυξημένη γλυκόζη νηστείας ή αντιδιαβητική αγωγή : >100mg/dl.

H αντίσταση, λοιπόν, στην ινσουλίνη μπορεί να προκαλέσει υπεργλυκαιμία, υπέρταση, δυσλιπιδαιμία, ενδοθηλιακή δυσλειτουργία, υπερουριχαιμία (αυξημένο ουρικό οξύ στο αίμα), προθρομβική κατάσταση. Επίσης, μπορεί και να οδηγήσει και στην εμφάνιση μη αλκοολικής λιπώδους διήθησης τους ήπατος, ακόμα και σε διαβήτη.

Ποιοι είναι οι λόγοι που οδηγούν στην αντίσταση στην ινσουλίνη;

Οι λόγοι αυτοί έχουν γενετικό αλλά και περιβαλλοντικό υπόβαθρο. Στους περιβαλλοντικούς λόγους συμπεριλαμβάνονται κυρίως η παχυσαρκία (ειδικότερα η κεντρικού τύπου), η απουσία σωματικής δραστηριότητας καθώς και ορισμένα φάρμακα (γλυκοκορτικοειδή). Η σπλαχνική συσσώρευση λίπους σχετίζεται με χρόνια φλεγμονή και με παραγωγή ουσιών που επιδεινώνουν το πρόβλημα της ινσουλινοαντίστασης.

Ποιος είναι ο επιπολασμός του μεταβολικού συνδρόμου στην Ελλάδα;

Στην Ελλάδα η συχνότητα εμφάνισής του βρέθηκε να είναι 25% για τους άνδρες και 14% για τις γυναίκες με βάση τη μελέτη ATTICA, που συνέλεξε δεδομένα από κατοίκους της Αττικής.

Ποια είναι η παθοφυσιολογία του “συνδρόμου” αυτού;

Η αντίσταση στην ινσουλίνη λαμβάνει χώρα κυρίως στον μυϊκό ιστό, στον λιπώδη και στο ήπαρ. Στον λιπώδη ιστό η ινσουλίνη υπό κανονικές συνθήκες αναστέλλει τη λιπόλυση. Εάν, όμως, υπάρχει αντίσταση στην ινσουλίνη, η παραπάνω διαδικασία δεν μπορεί να αποφευχθεί κι έτσι αυξάνονται τα ελεύθερα λιπαρά οξέα στην κυκλοφορία του αίματος με συνέπεια να εγκαθίστανται στο ήπαρ οδηγώντας σε μη αλκοολική λιπώδη διήθηση ή και στους μύες επηρεάζοντας τον μεταβολισμό τους με αποτέλεσμα την εμφάνιση δυσλιπιδαιμίας. Η ινσουλινοαντίσταση οδηγεί σε αυξημένες τιμές γλυκόζης στο αίμα, κατά συνέπεια η χωρητικότητα της γλυκόζης που λαμβάνει ο μυς να υπερβαίνει το συνηθισμένο και άρα να υπάρχει περίσσεια γλυκόζης, η οποία επιστρέφει στο ήπαρ επηρεάζοντας το μεταβολισμό του και οδηγώντας σε εναπόθεση λίπους στο μυϊκό και ηπατικό ιστό. Επομένως, επιδεινώνεται περαιτέρω η ινσουλινοαντίσταση ².

Τι μπορούμε να κάνουμε για την αντιμετώπιση του μεταβολικού συνδρόμου;

Απαραίτητη κρίνεται η παρέμβαση στον τρόπο ζωής του ασθενούς μέσω τροποποίησης διατροφικών συνηθειών και υιοθέτησης μιας τακτικής σωματικής δραστηριότητας.

Όσον αφορά τη διατροφή, αυτή θα πρέπει εξατομικευτεί ανάλογα με τις συνιστώσες του μεταβολικού συνδρόμου. Σε γενικές γραμμές χαρακτηρίζεται από χαμηλή κατανάλωση κορεσμένων λιπαρών οξέων (κρέατα, βούτυρο, λιπαρά γαλακτοκομικά), σακχάρων (γλυκά, αναψυκτικά, σιρόπια, προστιθέμενη ζάχαρη) και άλατος καθώς και από υψηλή κατανάλωση φρούτων, λαχανικών, ελαιολάδου, οσπρίων, δημητριακών ολικής άλεσης, τροφίμων δηλαδή πλούσιων σε φυτικές ίνες. Συστήνεται η αντικατάσταση των κορεσμένων από μονοακόρεστα (ελαιόλαδο) και πολυακόρεστα λιπαρά οξέα (ω-3- ψάρια), η αποφυγή επεξεργασμένων υδατανθράκων και η κατανομή τους με ομοιόμορφο τρόπο μέσα στην ημέρα σε περίπτωση διαβητικών ασθενών. Ιδιαίτερα ευεργετικό ρόλο στη διαχείριση του ΜΣ κατέχει η μεσογειακή διατροφή. Δεδομένα από μετααναλύσεις δείχνουν το θετικό αποτέλεσμα της μεσογειακής διατροφής στη συστολική και διαστολική αρτηριακή πίεση, στο λιπιδαιμικό προφίλ, στον γλυκαιμικό έλεγχο και στη συστηματική φλεγμονή στα
2 χρόνια από την εφαρμογή του διατροφικού αυτού σχήματος ³. Η μεσογειακή διατροφή βρέθηκε, επίσης, να μειώνει τον κίνδυνο εμφάνισης σακχαρώδους διαβήτη κατά 23%. Επομένως, δρα προστατευτικά για τον ασθενή, περιορίζοντας την αντίσταση στην ινσουλίνη κι έχοντας τόσο αντιοξειδωτική όσο και αντιθρομβωτική δράση.

H αντίσταση στην ινσουλίνη αντιμετωπίζεται μέσω απώλειας βάρους, συστηματικής φυσικής δραστηριότητας και φαρμακευτικής αγωγής. Έτσι, δίνεται έμφαση σε ένα υποθερμιδικό διατροφικό πρότυπο, όπως το μεσογειακό που αναφέραμε, με στόχο απώλεια βάρους της τάξης 7-10% σε 6-12 μήνες σε υπέρβαρους-παχύσαρκους ^4,5. Σε όσους έχουν φυσιολογικό σωματικό βάρος προτείνεται η υιοθέτηση ενός μεσογειακού διατροφικού προτύπου και μιας τακτικής σωματικής δραστηριότητας τουλάχιστον 30-60 min τις περισσότερες ημέρες της εβδομάδας. H σωματική δραστηριότητα κρίνεται, επίσης, ζωτικής σημασίας, καθώς αυξάνει την ευαισθησία στην ινσουλίνη μέσω αύξησης της έκφρασης των φορέων GLUT-4, που είναι υπεύθυνοι για την ινσουλινοεξαρτώμενη πρόσληψη της γλυκόζης από τις μυϊκές ίνες.

Συνίσταται αερόβια άσκηση (τρέξιμο, γρήγορο περπάτημα, ποδήλατο) και άσκηση με αντιστάσεις (βάρη) που θα βοηθήσουν να αυξηθεί η ινσουλινοευαισθησία. Η φαρμακευτική αγωγή 2 δεν περιλαμβάνει κάποιο εγκεκριμένο φάρμακο για την αντίσταση στην ινσουλίνη, ωστόσο σε γενικές γραμμές χορηγούνται φάρμακα όπως η μετφορμίνη που θεωρείται θεραπεία πρώτης γραμμής για το διαβήτη τύπου 2, τα TZDs που αυξάνουν την ευαισθησία στην ινσουλίνη, καθώς και φάρμακα όπως οι αγωνιστές υποδοχέων GLP-1 που απελευθερώνουν ινσουλίνη, οι αναστολείς SGLT2 και οι αναστολείς DPP-4 που παρατείνουν τη δράση του GLP-1.

Άτομα με μεταβολικό σύνδρομο θα πρέπει να απευθύνονται σε διαιτολόγο για τακτική παρακολούθηση με τη βοήθεια πάντα και μιας ομάδας επαγγελματιών υγείας ανάλογα με τις συνιστώσες του ΜΣ, όπως για παράδειγμα καρδιολόγο, κι ενδοκρινολόγο, με στόχο την όσο το δυνατόν καλύτερη αντιμετώπιση του ασθενούς.

Βιβλιογραφία
1) K G Alberti, Eckel.R, et al. Harmonizing the metabolic syndrome: a joint interim statement of the International Diabetes Federation Task Force on Epidemiology and Prevention; National Heart, Lung, and Blood Institute; American Heart Association; World Heart Federation; International Atherosclerosis Society; and International Association for the Study of Obesity. Circulation AHA. 2009

2) Freeman, A. M., &Pennings, N. Insulin Resistance. Mechanisms of Insulin Action: Medical Intelligence Unit, 185–209. 2021

3) Nordmann. A, Suter-Zimmermann K.et al.Meta-analysis comparing Mediterranean to low-fat diets for modification of cardiovascular risk factors. Am J Med. 2011 Sep;124(9):841

4) Grundy S., Cleeman J. et al.Diagnosis and management of the metabolic syndrome: an American Heart Association/National Heart, Lung, and Blood Institute Scientific Statement. Circulation. 2005 Oct 25;112(17):2735-52.

5) Champagne, C., & Bray, G. Dietary management of the metabolic syndrome – one size fits all? Proceedings of the Nutrition Society. 2013, 72(3), 310-316.