Το σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου (ΣΕΕ ή ΙBS) είναι ένα σύνολο κλινικών εκδηλώσεων που οφείλεται σε κινητική διαταραχή του παχέος εντέρου και του ορθού, χωρίς κάποια οργανική βλάβη. Είναι η πιο διαδεδομένη λειτουργική γαστρεντερική διαταραχή στον ενήλικο πληθυσμό με παγκόσμιο επιπολασμό 11% και είναι 3 φορές πιο διαδεδομένη στις γυναίκες απ’ ό,τι στους άνδρες. Χαρακτηρίζεται από επαναλαμβανόμενα επεισόδια λειτουργικών γαστρεντερικών συμπτωμάτων, των οποίων οι παθοφυσιολογικοί μηχανισμοί δεν είναι απολύτως σαφείς.

Υπάρχουν τέσσερις τύποι ΣΕΕ οι οποίοι σχετίζονται με την κίνηση του εντέρου:

1. Σύνδρομο Ευερέθιστου Εντέρου με δυσκοιλιότητα (IBS-C)
2. Σύνδρομο Ευερέθιστου Εντέρου με διάρροια (IBS-D)
3. Μεικτό Σύνδρομο Ευερέθιστου Εντέρου (IBS-M) με μεικτές εντερικές συνήθειες με την συμμετοχή και δυσκοιλιότητας και διάρροιας.
4. Μη Ταξινομημένο Σύνδρομο Ευερέθιστου Εντέρου (IBS-U), το οποίο δεν μπορεί να κατηγοριοποιηθεί σε κανένα από τους άλλους τύπους Συνδρόμου Ευερέθιστου Εντέρου.

Υπάρχουν ασθενείς με ΣΕΕ που εμφανίζουν ήπια συμπτώματα, και ασθενείς στους οποίους τα συμπτώματα μπορούν να αποτελούν μεγάλο πρόβλημα στην καθημερινότητα τους. Τα συμπτώματα του συνδρόμου περιλαμβάνουν συνήθως κράμπες, κοιλιακό άλγος, φούσκωμα και αέρια, δυσκοιλιότητα και διάρροια. Στις γυναίκες ενδέχεται να εμφανιστούν συμπτώματα ή να αυξηθεί η συχνότητα τους κατά τη διάρκεια της έμμηνου ρύσεως. Σε σύγκριση με τις γυναίκες που εξακολουθούν να είναι εμμηνορροϊκές, αυτές που βρίσκονται σε εμμηνόπαυση εμφανίζουν λιγότερα συμπτώματα. Ορισμένες, επίσης, ανέφεραν πως κάποια συμπτώματα αυξάνονται κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης. Παρόλο που τα συμπτώματα στους άνδρες δεν διαφέρουν συγκριτικά με τις γυναίκες, υπάρχουν πολύ λιγότεροι άνδρες που αναφέρουν τα συμπτώματα τους και αναζητούν θεραπεία.

Παράγοντες που συνδέονται με την εμφάνιση συμπτωμάτων του συνδρόμου είναι το άγχος, οι διαιτητικοί παράγοντες, τα φάρμακα, η καφεΐνη και άλλοι περιβαλλοντικοί παράγοντες. Ακόμη, η νόσος σχετίζεται με κακή ποιότητα ζωής και υψηλή χρήση πόρων υγειονομικής περίθαλψης που απαιτούνται για τη διαχείριση της.

Η διαχείριση του IBS περιλαμβάνει μια σειρά από προσεγγίσεις, συμπεριλαμβανομένων του τρόπου ζωής, καθώς και ψυχολογικών και φαρμακολογικών παραγόντων. Η διατροφική παρέμβαση είναι ο συνηθέστερος τροποποιήσιμος παράγοντας. Η διατροφή αναφέρεται πυροδοτεί τα συμπτώματα στο 50-84% των ασθενών με IBS και εδώ και πολλά χρόνια η διατροφική διαχείριση έχει επικεντρωθεί στην αλλαγή διατροφικών συστατικών (πχ διαιτητικές ίνες, λακτόζη κ.α) και τροφίμων. Τα πιο συχνά φαγητά που σχετίζονται με συμπτώματα ΣΕΕ στη Μ. Βρετανία είναι το σιτάρι, τα γαλακτοκομικά, ο καφές, η πατάτα, το καλαμπόκι και τα κρεμμύδια.

Προτού ξεκινήσει η διατροφική παρακολούθηση, ο διαιτολόγος πρέπει να εκτιμήσει το κοινωνικό και διατροφικό ιστορικό καθώς και αυτό της χρήσης φαρμάκων. Επιπλέον, είναι σημαντική η εκτίμηση των συμπτωμάτων και του ιστορικού έναρξής τους, έτσι ώστε να εξακριβωθούν τα συμπτώματα που κυριαρχούν, εάν είναι μεμονωμένα ή συνεχή και να αναγνωριστούν οι παράγοντες που τα προκαλούν.

Οι στόχοι της διατροφικής παρακολούθησης στους ασθενείς με ΣΕΕ είναι να βελτιώσει τα συμπτώματα και την ποιότητα ζωής τους. Βέβαια, ο κάθε ασθενής χρειάζεται εξατομικευμένη διαχείριση καθώς δεν παρουσιάζουν όλοι τα ίδια συμπτώματα.

Γενικά:

• Για τους ασθενείς που εμφανίζουν δυσκοιλιότητα συστήνεται κατανάλωση τροφών πλούσιων σε φυτικές ίνες και περισσότερων υγρών, ενώ σε αυτούς που παρατηρείται δυσφορία μετά την κατανάλωση φυτικών ινών προτείνεται ο περιορισμός αυτών.
• Συστήνεται η κατανάλωση μικρών και συχνών γευμάτων. Είναι σημαντικό να μασάει ο ασθενής αργά τις τροφές, ώστε η πέψη να γίνεται ευκολότερα και να μην καταπίνει πολύ αέρα που μπορεί να προκαλέσει αέρια.
• Θα πρέπει να αποφεύγονται τροφές που ερεθίζουν το έντερο ή προκαλούν αέρια, όπως για παράδειγμα όσπρια, μπρόκολο, λαχανάκια Βρυξελλών, λάχανο, αγγούρι, κουνουπίδι, καλαμπόκι, πράσα και κρεμμύδια.
• Συστήνεται ο περιορισμός των ουσιών που επιδεινώνουν τα συμπτώματα, όπως η καφεΐνη, τα αλκοολούχα ποτά, οι τροφές με υψηλή περιεκτικότητα σε λιπαρά και τα φρούτα σε κονσέρβα που συντηρούνται σε σιρόπι ή σορβιτόλη. Σε κάποιες περιπτώσεις εμφανίζεται δυσανεξία στη φρουκτόζη.
• Η λήψη προβιοτικών μπορεί να είναι χρήσιμη σε κάποιες περιπτώσεις, στις οποίες το ΣΕΕ εμφανίζεται μετά από οξεία γαστρεντερική ασθένεια ή μακροχρόνια χρήση αντιβιοτικών.
• Είναι σημαντική η διαχείριση του στρες. Το άγχος μπορεί να επηρεάσει την ταχύτητα με την οποία τα υπολείμματα των τροφών περνούν από την γαστρεντερική οδό.
• Θα πρέπει να αποφεύγονται οι τροφές στις οποίες έχει παρατηρηθεί δυσανεξία στον κάθε ασθενή.

Πρόσφατα, ο διατροφικός περιορισμός των ζυμώσιμων ολιγοσακχαρίτων, δισακχαριτών, μονοσακχαριτών και πολυολών (FODMAPs) έχει διερευνηθεί στη διαχείριση των λειτουργικών συμπτωμάτων του συνδρόμου.

Τι είναι όμως η διατροφή χαμηλή σε FODMAP;

Η δίαιτα «low FODMAP» είναι μια δίαιτα χαμηλής περιεκτικότητας σε ζυμώσιμους υδατάνθρακες που πυροδοτούν συμπτώματα σε ασθενείς με λειτουργικές εντερικές διαταραχές. Πιο συγκεκριμένα, τα FODMAPs ορίζονται οι ανεπαρκώς απορροφούμενοι υδατάνθρακες βραχείας αλυσίδας που βρίσκονται σε συγκεκριμένα τρόφιμα και οδηγούν σε υπερβολική συσσώρευση υγρών και αερίων, προκαλώντας φούσκωμα, μετεωρισμό, κοιλιακό άλγος και διαταραχές του γαστρεντερικού.

Τα FODMAPs περιλαμβάνουν:

Φρουκτόζη: Απλό σάκχαρο που βρίσκεται σε πολλά φρούτα, λαχανικά και πρόσθετα σάκχαρα.

Λακτόζη: Υδατάνθρακας που βρίσκεται στα γαλακτοκομικά προϊόντα.

Φρουκτάνες: Υπάρχουν σε πολλά τρόφιμα συμπεριλαμβανομένων των σπόρων γλουτένης όπως σιτάρι, σίκαλη και κριθάρι, καθώς και στο κρεμμύδι και στο σκόρδο.

Γαλακτάνια: Βρίσκονται σε μεγάλες ποσότητες στα όσπρια.

Πολυόλες: Γλυκαντικά που περιέχουν ξυλιτόλη, σορβιτόλη, μαλτιτόλη και μαννιτόλη.

Παρακάτω αναφέρονται ορισμένα κοινά τρόφιμα και συστατικά που έχουν υψηλή περιεκτικότητα σε FODMAP:

• Φρούτα: Μήλα, σάλτσα μήλου, βερίκοκα, βατόμουρα, άγρια μούρα, κεράσια, κονσερβοποιημένα φρούτα, χουρμάδες, σύκα, αχλάδια, ροδάκινα, καρπούζι.
• Γλυκαντικά: Φρουκτόζη, μέλι, σιρόπι καλαμποκιού υψηλής φρουκτόζης, ξυλιτόλη, μαννιτόλη, μαλτιτόλη, σορβιτόλη.
• Γαλακτοκομικά προϊόντα: Γάλα (αγελαδινό, κατσικίσιο και πρόβειο), παγωτό, τα περισσότερα γιαούρτια, ξινή κρέμα, μαλακά και φρέσκα τυριά (τυρί cottage, ρικότα κ.λπ.) και συμπληρώματα πρωτεΐνης ορού γάλακτος.
• Λαχανικά: Αγκινάρες, σπαράγγια, μπρόκολο, παντζάρια, λαχανάκια Βρυξελλών, λάχανο, κουνουπίδι, σκόρδο, μάραθο, πράσα, μανιτάρια, μπάμιες, κρεμμύδια, μπιζέλια, κρεμμύδια.
• Όσπρια: Φασόλια, ρεβίθια, φακές, κόκκινα φασόλια, ψητά φασόλια, σόγια.
• Αμυλώδη: Ψωμί, ζυμαρικά, τα περισσότερα δημητριακά πρωινού, κράκερ, μπισκότα.
• Άλλοι κόκκοι: Κριθάρι και σίκαλη.
• Ποτά: Εμπλουτισμένα κρασιά, αναψυκτικά υψηλής περιεκτικότητας σε φρουκτόζη, γάλα, τυποποιημένοι χυμοί φρούτων.

Υπάρχει όμως μια μεγάλη ποικιλία από υγιεινά και θρεπτικά τρόφιμα που μπορείτε να φάτε σε μια δίαιτα χαμηλής περιεκτικότητας σε FODMAP:

• Κρέατα, ψάρια και αυγά: Είναι τρόφιμα καλά ανεκτά, εκτός από τα επεξεργασμένα και αυτά που τους έχουν προστεθεί συστατικά με υψηλή περιεκτικότητα σε FODMAP όπως σιτάρι ή σιρόπι καλαμποκιού υψηλής φρουκτόζης.
• Τα περισσότερα βότανα και μπαχαρικά
• Ξηροί καρποί και σπόροι: Αμύγδαλα, κάσιους, φιστίκια, καρύδια macadamia, κουκουνάρι, σουσάμι.

!Προσοχή στα φυστίκια αιγίνης, τα οποία είναι υψηλά σε FODMAPs!

• Φρούτα: Μπανάνες, βατόμουρα, πεπόνι, γκρέιπφρουτ, σταφύλια, ακτινίδιο, λεμόνια, lime, μανταρίνια, πεπόνι, πορτοκάλια, φρούτα του πάθους, σμέουρα, φράουλες.
• Γλυκαντικά: Σιρόπι σφενδάμου, μελάσα και στέβια.
• Γαλακτοκομικά προϊόντα: Γαλακτοκομικά προϊόντα χωρίς λακτόζη, γάλατα φυτικής προέλευσης, τύρι τσένταρ (σε μικρή ποσότητα), σκληρά τυριά και παλαιότερες μαλακότερες ποικιλίες όπως το μπρι και το καμαμπέρ.
• Λαχανικά: Πιπεριές, καρότα, σέλινο, αγγούρια, μελιτζάνες, τζίντζερ, πράσινα φασόλια, λάχανο, μαρούλι, σχοινόπρασο, ελιές, πατάτες, ραπανάκια, σπανάκι, πράσινο κρεμμύδι, γλυκοπατάτες, ντομάτες, γογγύλια, κολοκύθια.
• Σπόροι: Καλαμπόκι, βρώμη, ρύζι, κινόα.
• Ποτά: Μπύρα (σε μικρή ποσότητα), βότκα, κόκκινο και λευκό κρασί, ουίσκι, τζιν, καφές και τσάι. Παρ’ όλα αυτά σε κάποιες περιπτώσεις μπορεί τα παραπάνω ποτά να αποτελούν αιτίες ΣΕΕ άσχετα με τα FODMAPs.

Συνεπώς, η διατροφή χαμηλή σε FODMAPs μπορεί να αποτελέσει μια αποτελεσματική διαιτητική παρέμβαση για την βελτίωση των συμπτωμάτων της νόσου, αλλά χρειάζεται προσοχή στη διάρκεια της εφαρμογής της. Συνίσταται για περίπου 2-6 εβδομάδες και είναι σημαντική η παρακολούθηση των ασθενών από έναν εξειδικευμένο πτυχιούχο διατροφολόγο, έτσι ώστε να δώσει σωστές και κατάλληλες συμβουλές σχετικά με τις τροφές που μπορούν να αντικατασταθούν και να επανενταχθούν στο πρόγραμμα διατροφής.

Πηγές

• Roberta Larson Duyff, ΕιρήνηΠ. Κοΐδου. Εγχειρίδιο Τροφίμων και Διατροφής της Αμερικανικής Διαιτητικής Εταιρείας, Εκδόσεις «σοφία» 2014: Θεσσαλονίκη.
• Ζαμπέλας Α.(2011) Κλινική διαιτολογία& διατροφή με στοιχεία παθολογίας, BrokenHillPublishersLTD: Cyprus.
• Altobelli, E., Del Negro, V., Angeletti, P., & Latella, G. (2017). Low-FODMAP Diet Improves Irritable Bowel Syndrome Symptoms: A Meta-Analysis. Nutrients.
• K. Whelan, L. D. Martin, H. M. Staudacher & M. C. E. Lomer (2018). The low FODMAP diet in the management of irritable bowel syndrome: an evidence-based review of FODMAP restriction, reintroduction and personalisation in clinical practice. Journal of Human Nutrition and Dietetics.
• Healthline (2019) Everything you want to know about IBS.
• Healthline (2019) 9 signs and symptoms of Irritable Bowel Sydrome (IBS).
• Healthline (2018) FODMAP 101: A Detailed Beginner’s Guide.